Τρίπολη: Η καρδιά,... της Αρκαδίας

Οσο πλησιάζουμε στην Τρίπολη το τοπίο της Αρκαδίας μας αποκαλύπτεται κομμάτι-κομμάτι μέσα από το αυτοκίνητο. Ψηλά στο Μαίναλο τα Κολοκοτρωνέικα
λημέρια, ανάμεσα σε έλατα, καταπράσινες κοιλάδες και τους αμπελώνες με το περίφημο μοσχοφίλερο. Για να διασχίσουμε την πόλη περνάμε από πλατεία σε πλατεία. Ο Αγιος Βασίλειος, το Μεγάλο Καφενείο, το Μαλλιαροπούλειο, το άγαλμα σύμβολο της Τρίπολης, στην πλατεία Αρεως: ο Γέρος του Μοριά που καλπάζει με το άλογό του.

Το βράδυ που φτάνουμε στην Τρίπολη περπατάμε στον πεζόδρομο της Φιλελλήνων, πίσω από την κεντρική πλατεία, με τη συνοδεία ενός ντόπιου φίλου. "Η Τρίπολη μοιάζει με το Λονδίνο," λέει σκωπτικά, "όλο συννεφιά, ομίχλη, ψιλόβροχο... μόνη διαφορά ότι δεν έχει τα κτίρια, τους δρόμους, την κίνηση και τη φινέτσα του..." Μπορεί η Τρίπολη να έχει πάρει από το Λονδίνο μόνο τη μελαγχολία του, ωστόσο η πρωτεύουσα της Αρκαδίας με το όμορφο ορεινό τοπίο της, τις κοιλάδες και τις καταπράσινες βουνοπλαγιές της, μπόλιασε με το αρκαδικό ιδεώδες "Et In Arcadia Ego" ("Κι εγώ στην Αρκαδία γεννήθηκα") ολόκληρο τον ευρωπαϊκό πολιτισμό, εμπνέοντας τον Πουσέν, τον Γκαίτε ή τον Σίλερ, οι οποίοι φαντάστηκαν την Αρκαδία ως επίγειο παράδεισο και τους κατοίκους της ως τους ευτυχέστερους των ανθρώπων, ήδη από τη μυθολογική εποχή, όταν ο θεός Πάνας έπαιζε αμέριμνος τον αυλό του στα αρκαδικά βουνά ανάμεσα σε όμορφες βοσκοπούλες και κοπάδια με πρόβατα.
Η ειδυλλιακή ομορφιά του τοπίου στην ευρύτερη περιοχή με το εξαιρετικό ελατόδασος του Μαινάλου, τα αμπέλια με το μοσχοφίλερο της Μαντινείας και το σπήλαιο στο Κάψια, συνδέεται με τη μακραίωνη ιστορία του τόπου: τα αρχαία θέατρα στη Μαντίνεια, τον Ορχομενό και την Τεγέα, το Ιερό της Αθηνάς Αλέας.
Στα νεότερα χρόνια, η φοβερή Αλωση της Τριπολιτσάς το 1821 εδραίωσε την Επανάσταση στην Πελοπόννησο και καθιέρωσε τη μορφή του Κολοκοτρώνη, έμβλημα του σημερινού Δήμου Τριπόλεως.
Γύρω από την πόλη, στα υψώματα και στα βουνά, παντού τα ίχνη από το πέρασμα του Γέρου του Μοριά: Η Πέτρα του Κολοκοτρώνη στους Αγ. Θεοδώρους, το δισκοπότηρο και το Ευαγγέλιο που προσκύνησε στο μοναστήρι της Επάνω Χρέπας, το Αρκουδόρεμα με τα προεπαναστατικά λημέρια των Κολοκοτρωναίων και ψηλά το Λιμποβίσι. Εκεί βρίσκουμε ανακατασκευασμένο ένα αντίγραφο του σπιτιού του, πλάι στο ερημωμένο πατρικό του Γέρου και της οικογένειάς του.

Στην κεντρική πλατεία της πόλης δεσπόζει η εκκλησία του Αγίου Βασιλείου.

Ιστορικό κέντρο και πλατείες
Το Μεγάλο Καφενείο, επί της κεντρικής πλατείας, ήταν η πρώτη πληροφορία που μας έδωσαν για την Τρίπολη πριν ακόμη ξεκινήσουμε το ταξίδι μας στην πόλη. Στις καρέκλες του, καθώς μας σέρβιραν ελληνικό καφέ ψημένο στη χόβολη, συναντήσαμε παθιασμένους χαρτοπαίκτες και αγαθούς γέροντες, ωστόσο ο χώρος, με τις βαριές θεατρικές κουρτίνες, τους μεγάλους ξύλινους καθρέφτες, τους πολυέλαιους και το πιάνο εξακολουθεί να διατηρεί κάτι από την παλαιότερη αίγλη του.
Στη σημερινή του μορφή το καφενείο εγκαινιάστηκε το 1998, κατόπιν ριζικής ανακαίνισης, καθώς το κτίσμα βρισκόταν σε κατάσταση εγκατάλειψης. Αρχικά είχε οικοδομηθεί μεταξύ 1897-1898, με ιδιοκτήτη τον Μίμη Αθανασιάδη, ο οποίος αργότερα το κληροδότησε στον δήμο, με την προϋπόθεση να μην αλλάξει χρήση. Τα αυθεντικά έπιπλά του, που δεν σώζονται πια, είχαν παραγγελθεί από τη Βιέννη και η ευθύνη της διακόσμησης είχε ανατεθεί σε Γάλλο διακοσμητή. Στην εποχή της ακμής του καφενείου, στις ψάθινες καρέκλες με τα οβάλ, μαρμάρινα τραπέζια κάθονταν γιατροί, μεγαλέμποροι και δικηγόροι και γύρω τους υπήρχαν καναπέδες από κόκκινο βελούδο και περίτεχνοι σκαλιστοί καθρέφτες.

Το Μεγάλο Καφενείο στο κέντρο της πόλης μετρά περισσότερα από 100 χρόνια ζωής.

Η πλατεία Αγίου Βασιλείου υπήρξε κεντρική πλατεία και της οθωμανικής Τριπολιτσάς, αλλά στη θέση του τζαμιού δεσπόζει σήμερα ο υπερυψωμένος μητροπολιτικός ναός του Αγίου Βασιλείου. Ο ναός χτίστηκε μεταξύ 1855-1885 και το όμορφο υπόλευκο μάρμαρό του έχει εξορυχτεί από την περιοχή των Δολιανών. Τα εμπορικά καταστήματα που φιλοξενούνται στο ισόγειό του, αποτελούν μοναδική περίπτωση τουλάχιστον για τα ελληνικά δεδομένα. Ακόμη ένα σπάνιο φαινόμενο της πλατείας είναι ότι γύρω από το σιντριβάνι, στο μέσον της, ανάμεσα σε συνταξιούχους που διαβάζουν εφημερίδα στα παγκάκια και σε αργόσχολους σχολιαστές των πολιτικών εξελίξεων δεν εντοπίζουμε την ύπαρξη αλλοδαπών ή μεταναστών.
Στη Γεωργίου Α΄, σχεδόν επάνω στην πλατεία, μας συστήνουν να πάρουμε γλυκό από το γλυκοπωλείο - γαλακτοπωλείο Κανατάς, μια παλιά οικογενειακή επιχείρηση που σερβίρει ρυζόγαλο, γαλακτομπούρεκο και κρέμα με πρόβειο γάλα από την ορεινή Αρκαδία σε ρετρό ξύλινες καρέκλες και μαρμάρινα τραπεζάκια.

Από τις προθήκες του παραρτήματος του Πολεμικού Μουσείου στην πόλη της Τρίπολης.

Στην οδό Εθνομαρτύρων 1, στην άλλοτε οικία Μαλλιαρόπουλου, στεγάζεται το παράρτημα του Πολεμικού Μουσείου της Τρίπολης. Στις συλλογές του βρίσκουμε σπαθιά και κειμήλια του 1821, το εκμαγείο της νεκρικής μάσκας του Κολοκοτρώνη, όπλα, φωτογραφίες, γραπτά ντοκουμέντα, και στολές από όλους τους πολέμους του ελληνικού έθνους μέχρι την απελευθέρωση από τη Γερμανική Κατοχή.
Ο δρόμος που (δεν) άλλαξε όνομα
Οι Τριπολιτσιώτες ονομάζουν την εμπορικότερη οδό της πόλης όπως δεν λέγεται πια: "ΙΒ΄". Η Βασιλέως Κωνσταντίνου ΙΒ΄ (δηλαδή του Κωνσταντίνου Α΄, 1868-1923) στα χρόνια του ΠΑΣΟΚ μετονομάσθηκε σε Εθνικής Αντιστάσεως για να δοθεί έμφαση στο αίτημα της εποχής για εθνική συμφιλίωση και να απαλειφθούν οι συμβολισμοί της "Μεγάλης Ιδέας", αφού ο Κωνσταντίνος είχε αποκληθεί ΙΒ΄, ως συνεχιστής του τελευταίου βυζαντινού αυτοκράτορα Κωνσταντίνου ΙΑ΄ Παλαιολόγου.

Τοπικά προϊόντα της αρκαδικής γης

Η πρώτη πλατεία που συναντάμε κατεβαίνοντας την Εθνικής Αντιστάσεως με κατεύθυνση βορειοδυτική, η πλατεία Πετρινού, δημιουργήθηκε με την κατεδάφιση της παλιάς δημοτικής αγοράς, του λεγόμενου σιτοπάζαρου. Την αίσθηση του σαββατιάτικου παζαριού μας μεταφέρει γλαφυρά ο σπουδαίος Τριπολιτσιώτης συγγραφέας Γιάννης Πάνου: "...Ενα πλήθος αγρότες από τα κοντινά χωριά έφταναν με τα κάρα τους... τα γαϊδούρια τους ... και τις περισσότερες φορές τα έδεναν στα γυαλιστερά πόμολα των σπιτιών... Εκτός από τα δημητριακά ... σε μεγάλα σακιά ανοιχτά από πάνω ... υπήρχαν σε διάφορες γωνιές καθισμένοι κατάχαμα μικροπουλητάδες ... Εκεί θα 'βρισκες χαμομήλι και τίλιο ... αλμπανόριζες και μολόχες ... πλήθος παρόμοια μαλαχτικά ή φαρμακευτικά ... δυόσμο ξερό, σπόρους λουλουδιών, σιναπόσπορο, γλυκάνισο, σ' ένα τέτοιο ανακάτωμα μυρωδιάς που σου έκοβε την ανάσα. Ενα ατελείωτο πλήθος αγοραστών και περίεργων αναδεύονταν αργά ανάμεσα στα σακιά".
Το μεσημέρι οι συμφωνίες του παζαριού επισφραγίζονταν στις "πάμπολλες υπόγειες ταβέρνες" της περιοχής με κρασί και "ριγανάτα ντόπια εντόσθια πατημένα στο αλάτι, ξερό μπακαλιάρο πλακί με μπόλικο κρεμμύδι ..." και ο σημερινός επισκέπτης της περιοχής μπορεί να σχηματίσει εικόνα για το κλίμα που επικρατούσε κατεβαίνοντας τα απότομα σκαλοπάτια του εστιατορίου "Παναρκαδικόν" (στην πλ. Αγ. Βασιλείου), όπου οι κατσαρόλες μπαίνουν στη φωτιά από το ξημέρωμα. Σήμερα στην πλατεία Πετρινού η προτομή του διάσημου μαέστρου Δ. Μητρόπουλου μας κοιτάζει κάπως σκοτεινά έξω από το Μαλλιαροπούλειον Θέατρον, το οποίο αν και αναστηλωμένο δεν έχει ακόμη παραδοθεί προς χρήση.

Αποψη της πλατείας Πετρινού.

Η Γεωργία Δάλκου, εμπνεύστρια και δημιουργός της Θεατρικής Ομάδας Τρίπολης, μας αφηγείται τις παραστάσεις που έδινε παλαιότερα η ομάδα της εκεί όταν είχε πλέον αποκατασταθεί η στέγη η οποία είχε καταρρεύσει. Στην εποχή της ακμής του το θέατρο, που σχεδιάστηκε από τον Αναστάσιο Μεταξά και εγκαινιάσθηκε το 1910, φιλοξένησε στη σκηνή του ονόματα όπως ο Αιμίλιος Βεάκης, η Μαρίκα Κοτοπούλη και ο Μίμης Φωτόπουλος.
Το παλιό Δημαρχείο και τα καινούργια στέκια

Ο δήμαρχος του δήμου Τριπόλεως κ. Ιωάννης Σμυρνιώτης.

Εξω από το παλιό Δημαρχείο μας αποσπά την προσοχή η παράδοξη συγγένεια της Τρίπολης με την Κρήτη χάρη στην αναμνηστική πλάκα που έχει τοποθετήσει εκεί η Παγκρήτιος Ενωσις Αθηνών. Με τον τρόπο αυτό οι Κρητικοί της Αθήνας θέλησαν να τιμήσουν τον Τριπολιτσιώτη Ιωάννη Δημακόπουλο, που έπεσε μαχόμενος ως Φρούραρχος της Μονής Αρκαδίου στο ολοκαύτωμα του 1866. Ο δήμαρχος Ιωάννης Σμυρνιώτης μας υποδέχεται εγκάρδια στο γραφείο του και μας μιλά για τις προσπάθειες που γίνονται για τη βελτίωση της τουριστικής υποδομής.
Ο δήμος στήριξε φέτος οικονομικά τη λειτουργία του χιονοδρομικού κέντρου της Οστρακίνας στο Μαίναλο και σκοπεύει στην ανάπτυξη των ορειβατικών μονοπατιών και άλλων μορφών αθλητισμού τουρισμού, όπως η ποδηλασία σε ορεινά μονοπάτια.

Ο κ. Γιώργος Μπίρης εδραίωσε την ποτοποιία που παρέλαβε από τον πατέρα του πριν παραδώσει τη σκυτάλη στην κόρη του.

Παράλληλα, με ημερίδες και συνέδρια, επιχειρεί να προωθήσει και να ενημερώσει για τα προϊόντα της τοπικής οικονομίας, όπως η φημισμένη ποικιλία ντελίσιους Πιλαφά, η οποία οφείλει το όνομά της στον ευπατρίδη Ηλία Πιλαφά. Τελειώνοντας την ενδιαφέρουσα συζήτηση που είχαμε μας ρωτά αν έχουμε βρεθεί στην Τρίπολη τις ημέρες του Πάσχα. Μας μιλά με ενθουσιασμό για τη συνάντηση όλων των Επιταφίων της πόλης στην πλατεία Αγίου Βασιλείου, τους χορούς, τα ψητά αρνιά και τα γλυκά που προσφέρει δωρεάν ο δήμος σε όλους τους επισκέπτες ανήμερα της Ανάστασης.
Κατεβαίνοντας τη "ΙΒ", μετά το παλαιό Δημαρχείο συναντάμε το Ντόλτσε, έναν όμορφο και ζεστό χώρο που ειδικεύεται στην παρασκευή σοκολάτας και δίπλα, το Μικρό Καφέ, όπου συχνά οργανώνονται συναυλίες. Στον κοινώς αποκαλούμενο "Πεζόδρομο" (Δεληγιάννη), βρίσκουμε τα πιο διαδεδομένα σύγχρονα στέκια της Τρίπολης. Το βράδυ στα μπαρ, τα καφέ και τα μεζεδοπωλεία του κυκλοφορούν οι παρέες των φοιτητών και ο νεανικός κόσμος της πόλης.

Το άγαλμα σύμβολο της Τρίπολης, ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης στην πλατεία Αρεως.

Ο κάτω πεζόδρομος (αριστερά καθώς κατεβαίνουμε τη "ΙΒ΄") διαθέτει τα παλιότερα στέκια ενώ ο πάνω αναπτύχθηκε κάπως αργότερα και ανάμεσα στα μπαρ του ξεχωρίζει το Mobile, το οποίο σύμφωνα με τους ντόπιους έχει "μεγαλώσει" πολλές γενιές την τελευταία 25ετία. Λίγο ψηλότερα από τον πεζόδρομο, στην Επισκόπου Ανθιμου και στα στενάκια της περιοχής των "Κλωνατζίδικων" έχει δημιουργηθεί μια νέα "γειτονιά" με μεζεδοπωλεία και μπαρ. Η περιοχή πήρε το όνομά της από καταστήματα που παλιότερα πουλούσαν κλωστές και νήματα, ενώ εκεί βρίσκεται και η Πλατεία Σκάκι, με τα μεγάλα μαύρα και άσπρα πλακάκια και τα τεράστια πιόνια για τους θαυμαστές του δημοφιλούς παιχνιδιού.
Ο ποτοποιός που ανακάλυψε το "Τίποτα"
Η πρώτη σκέψη όταν μπαίνουμε στο κατάστημα της ποτοποιίας Νικ. Γ. Μπίρη είναι ότι έχουμε κάνει κάποιο λάθος. Εικονίτσες αγίων και καντηλάκια, στα ράφια ποτά, καραμέλες και κεριά, καφέ ξύλινα συρτάρια της δεκαετίας του '30 με ξηρούς καρπούς, μακριές λαμπάδες κρεμασμένες από ψηλά και πίσω τους δυο σειρές ξύλινα βαρέλια με λικέρ.

Στη βάση του φυλάσσονται τα οστά του.

Με την πληθωρική του παρουσία και με χιούμορ ο κ. Γιώργος Μπίρης, υιός του ιδρυτή της ποτοποιίας και πατέρας της σημερινής ιδιοκτήτριας της οικογενειακής επιχείρησης, μας αφηγείται τα χαρακτηριστικότερα σημεία της ιστορίας του λικέρ "Τίποτα", το οποίο φτιάχτηκε το 1949. Οταν ο πατέρας του Νίκος Μπίρης ρωτούσε την πελατεία του ή κάποιες σεμνότυφες κυρίες, που κάθονταν σε μια απόμερη γωνιά του καταστήματος, τι θα επιθυμούσαν να πάρουν, λάμβανε συχνά την απάντηση "τίποτα, ευχαριστώ."
Ως ευφυής επιχειρηματίας, αποφάσισε τότε να φτιάξει ένα ποτό που θα παρέκαμπτε την άρνηση όσων πελατών αποκρίνονταν "τίποτα", στην ερώτηση "Τι θα πάρετε;". Από το 1939 μέχρι το 1971 ο πατέρας του διατηρούσε το κατάστημα σε διαφορετικό χώρο και για να συντηρήσει ή και να αυξήσει την πελατεία του είχε φτάσει τις 100 κουμπαριές, "κάθε μία από διαφορετικό χωριό, ώστε ο καθένας να φέρνει εκεί και τους χωριανούς του", μας λέει. Καθώς φεύγουμε από το κατάστημα, λίγο βιαστικά είναι η αλήθεια, δεν παραλείπουμε να ευχαριστήσουμε εγκάρδια τον κ. Μπίρη. "Τίποτα!", μας απαντά εκείνος, πάντοτε ετοιμόλογος και πνευματώδης.

Η "Τελευταία κατοικία" του Γέρου του Μοριά
Στον χώρο της πλατείας Αρεως την εποχή των Οθωμανών υπήρχε το σεράι και στις αρχές του 20ού αιώνα ξεκίνησε η ανέγερση των ανακτόρων του βασιλέως Γεωργίου Α΄, μας αφηγείται η κ. Δάλκου, εντούτοις, αφότου είχαν φτάσει σε ύψος πέντε μέτρων το σχέδιο εγκαταλείφθηκε και τα ανάκτορα χτίστηκαν, τελικά, στην Κέρκυρα. Το κτίριο κατεδαφίστηκε και το κέρδος για τη σημερινή πόλη ήταν η μεγαλύτερη πλατεία της Τρίπολης, χάρη στις ήδη απαλλοτριωθείσες εκτάσεις, με εκτεταμένους ελεύθερους χώρους όπου τα παιδιά παίζουν ή κοιτούν εκστατικά το επιβλητικό άγαλμα του έφιππου Κολοκοτρώνη.

Στον χώρο του μνημείου φυλάσσονται τα οστά του "Γέρου του Μοριά", που μεταφέρθηκαν εκεί από το Α΄ Νεκροταφείο της Αθήνας σιδηροδρομικώς το 1930. Η κ. Δάλκου μας εξιστορεί τις συγκινητικές στιγμές που εκτυλίσσονταν κατά τη μεταφορά, όπου το τρένο υποχρεωνόταν να σταθμεύει σε όλους τους ενδιάμεσους σταθμούς της περιοχής από τα πλήθη που συνέρρεαν για να αποτίσουν φόρο τιμής, αλλά και τον λόγο που είχε εκφωνήσει για την περίσταση στην πλατεία ο Ελ. Βενιζέλος.
Σήμερα η πλατεία βρίσκεται σε φάση ανακατασκευής με νέα πλακόστρωση, ενώ απέναντι από το μνημείο, μπροστά στο Δικαστικό Μέγαρο, οι ανδριάντες των Πολυζωίδη και Τερτσέτη, "σύμβολα της δικαστικής ανεξαρτησίας που αρνήθηκαν να υπογράψουν την καταδίκη του Κολοκοτρώνη", όπως αναφέρει η επιγραφή, από μακριά μοιάζουν να μας υποδέχονται στη μαρμάρινη είσοδο ως αμερόληπτοι εγγυητές όσων διαδραματίζονται στις αίθουσες του κτιρίου.
Ο ιερός ναός της Αγίας Φωτεινής
ethnos