Κάθε πότε πρέπει,... να πηγαίνουμε στον οφθαλμίατρο

Η όραση μας προσφέρει το 90% των πληροφοριών που παίρνουμε από το περιβάλλον και αυτό την καθιστά τη σημαντικότερη των αισθήσεων. Τα μάτια μας, αν και αποτελούν αληθινό θαύμα λειτουργικότητας και αντοχής, έχουν εκ κατασκευής οπτικά σφάλματα, σε πολλές περιπτώσεις διαθλαστικές ανωμαλίες (εκ γενετής ή επίκτητες) και βέβαια δεν «ξεφεύγουν» από την κληρονομικότητα.
Για τις περισσότερες οφθαλμολογικές παθήσεις, η επιστήμη έχει εξοπλίσει το οπλοστάσιό μας με θεραπείες ώστε να αντιμετωπιστούν έγκαιρα και καλά. Η πρόληψη όμως παραμένει το πρώτο και σημαντικότερο βήμα.
Όλοι πρέπει να έχουν μία πλήρη οφθαλμολογική εξέταση κάθε χρόνο, ανεξάρτητα από την ηλικία τους. Ειδικά όμως όταν υπάρχει οικογενειακό ιστορικό σε ασθένειες πού είναι «ύπουλοι κλέφτες της όρασης», η εξέταση πρέπει να γίνεται ανά εξάμηνο.

ΜΥΩΠΙΑ, ΥΠΕΡΜΕΤΡΩΠΙΑ, ΑΣΤΙΓΜΑΤΙΣΜΟΣ
Στις αμετρωπίες ή διαθλαστικά σφάλματα συγκαταλέγονται η μυωπία, η υπερμετρωπία και ο αστιγματισμός. Είναι τα σφάλματα του οπτικού συστήματος, κατά τα οποία οι ακτίνες του φωτός δεν εστιάζουν ακριβώς επάνω στον αμφιβληστροειδή χιτώνα του ματιού, με αποτέλεσμα να βλέπουμε θολά μακριά, κοντά ή να έχουμε θολή και παραμορφωμένη εικόνα των αντικειμένων γύρω μας.
Επειδή τα διαθλαστικά σφάλματα μπορεί να εμφανιστούν από τη γέννησή μας, είναι σημαντικό τα παιδιά, ειδικά εκείνα που έχουν βεβαρημένο γενετικό υπόβαθρο (δηλαδή γονείς με διαθλαστικές ανωμαλίες και μάλιστα υψηλές), να εξετάζονται από τη νηπιακή ηλικία.
Εξυπακούεται ότι όλα τα μωρά και ειδικά τα βρέφη, κυρίως αυτά που χαρακτηρίζονται «υψηλού κινδύνου» (πρώιμος τοκετός, οικογενειακό ιστορικό για προβλήματα όρασης), πρέπει να εξετάζονται από ειδικό παιδοφθαλμίατρο. Η εξέταση γίνεται για να βεβαιωθεί η καλή υγεία των ματιών τους και να εντοπιστούν τυχόν σπάνια αλλά σημαντικά προβλήματα όπως ο συγγενής καταρράκτης, το γλαύκωμα, ο μικρόφθαλμος κ.λπ.
Τα νήπια έως την ηλικία των 5 ετών, πρέπει να υποβληθούν σε πιο εξειδικευμένες εξετάσεις ελέγχου της όρασης όπως η οπτική οξύτητα, η ύπαρξη στραβισμού ή αμβλυωπίας (αυτό που ονομάζουμε «τεμπέλικο μάτι», το οποίο μπορεί εύκολα να περάσει απαρατήρητο από τους γονείς) και, τέλος, η δυνατότητα του παιδιού να χρησιμοποιεί τα δύο μάτια μαζί, να επικεντρώνει, να εστιάζει και να έχει σωστή στερεοσκοπική όραση.
Στα παιδιά του δημοτικού, εκτός από τα προαναφερόμενα, πρέπει να γίνεται έλεγχος κάθε χρόνο ώστε να χορηγούνται γυαλιά για τη διόρθωση διαθλαστικού προβλήματος αν υπάρχει, ή να γίνουν περαιτέρω εξετάσεις και να αποφασιστεί ο τρόπος αντιμετώπισης σε περιπτώσεις στραβισμού ή αμβλυωπίας.
Σημαντικό είναι επίσης να γίνεται ποιοτικός έλεγχος της όρασης, εξετάζοντας την αντίληψη των χρωμάτων, την κινητικότητα των ματιών, τη σύγκλιση, την ταύτιση και την προσαρμογή _ ιδιότητες που επηρεάζουν άμεσα την ανάγνωση και την ικανότητα αφομοίωσης γνώσεων.
Στα παιδιά του γυμνασίου ο έλεγχος πρέπει να γίνεται απαραίτητα κάθε χρόνο, εφόσον οι ανάγκες και οι απαιτήσεις της σχολικής ζωής μεγαλώνουν.
Η πολύωρη μελέτη πρέπει να εναλλάσσεται με υπαίθριες ή αθλητικές δραστηριότητες, οι οποίες χαλαρώνουν την προσαρμογή και το οπτικό σύστημα. Η διόρθωση με γυαλιά ή φακούς επαφής πρέπει να γίνεται με γνώμονα την καλή οπτική απόδοση τόσο για μακριά όσο και για κοντά, καθώς και την αρμονική συνεργασία των οφθαλμών.
Στους μαθητές του λυκείου όλα τα προαναφερόμενα είναι ακόμη πιο σημαντικά, εφόσον οι ώρες μελέτης έχουν φθάσει να καλύπτουν το μεγαλύτερο μέρος της ημέρας. Πολλές φορές διαπιστώνεται μικρή αύξηση της μυωπίας, η οποία πρέπει να αντιμετωπίζεται με σύνεση και κυρίως να δίνεται μεγάλη βαρύτητα στην ανακούφιση της όρασης κατά τη μελέτη.

ΑΜΒΛΥΩΠΙΑ, ΣΤΡΑΒΙΣΜΟΣ
Η ύπαρξη προβλήματος στην όραση κατά τη γέννηση ή λίγο μετά θα μπορούσε πράγματι να αποτελέσει πρόβλημα, αν δεν προβλεφθεί και αντιμετωπιστεί έγκαιρα.
Αμβλυωπία ονομάζουμε την κάτω του φυσιολογικού οπτική οξύτητα στον έναν ή και στους δύο οφθαλμούς, η οποία δεν διορθώνεται με γυαλιά ή φακούς επαφής και πιθανόν είναι αποτέλεσμα της ύπαρξης μιας πάθησης που εμποδίζει τη σωστή ανάπτυξη της όρασης. Είναι πολύ σημαντικό να διαγνωστεί εγκαίρως η αμβλυωπία, γι' αυτό είναι πολύ σημαντικός και ο προληπτικός προσχολικός έλεγχος.
Η αμβλυωπία μπορεί να είναι και συνέπεια στραβισμού. Ο στραβισμός είναι επίσης παθολογική κατάσταση των ματιών που εμφανίζεται από τις πολύ μικρές ηλικίες. Ονομάζουμε στραβισμό την απόκλιση του ενός ή και των δύο ματιών προς τα έξω, μέσα, πάνω ή κάτω.
Στον στραβισμό υπάρχει και κληρονομικότητα και, επομένως, οι γονείς που αντιμετωπίζουν ανάλογα προβλήματα έχουν έναν επιπλέον λόγο να κάνουν προληπτικό έλεγχο στα παιδιά τους.
ΚΕΡΑΤΟΚΩΝΟΣΟ κερατόκωνος είναι μη φλεγμονώδης πάθηση του κερατοειδούς, η οποία χαρακτηρίζεται από την παρουσία προοδευτικής παραμόρφωσης της επιφάνειάς του.
Το σημαντικό στον κερατόκωνο είναι ότι προκαλεί προοδευτική, μερική ή ολική μείωση της όρασης, η οποία δεν βελτιώνεται με γυαλιά και μπορεί να φθάσει μέχρι την τύφλωση.
Παρά τις συνεχιζόμενες έρευνες, η αιτιολογία του παραμένει ουσιαστικά άγνωστη. Θεωρείται γενικώς κληρονομική ασθένεια και ενοχοποιούνται για την εμφάνισή της πολλοί παράγοντες, κυρίως ανωμαλίες της δομής ή του μεταβολισμού των διαφόρων τμημάτων του κερατοειδούς. Στην Ελλάδα έχουμε περισσότερα από 20.000 ανθρώπους (περίπου 2 ανά 1.000 κατοίκους ) με κερατόκωνο.
Σήμερα η διάγνωση του κερατοκώνου γίνεται πολύ εύκολα με την τοπογραφία κερατοειδούς. Η εξέταση αυτή δίνει έναν αναλυτικό χάρτη της επιφάνειας του κερατοειδούς και τις καμπυλότητες σε όλα τα σημεία του.
Υπάρχουν επίσης διαγνωστικά μηχανήματα με τα οποία ανιχνεύουμε τις μεταβολές της οπίσθιας επιφάνειας του κερατοειδούς, της οποίας οι ανωμαλίες εμφανίζονται προτού ακόμα εκδηλωθούν κλινικά συμπτώματα. Η εξέταση της τοπογραφίας είναι πολύ σημαντική για την έγκαιρη διάγνωση του κερατοκώνου και εφόσον υπάρχουν ενδείξεις πρέπει να επαναλαμβάνεται τουλάχιστον μία φορά κάθε χρόνο.
Επίσης, η μέτρηση του πάχους του κερατοειδούς είναι μεγάλης σημασίας εφόσον η λέπτυνση του κερατοειδούς είναι ένα από τα ενδεικτικά κλινικά συμπτώματα.
ΜΕΛΑΓΧΡΩΣΤΙΚΗ ΑΜΦΙΒΛΗΣΤΡΟΕΙΔΟΠΑΘΕΙΑΗ μελαγχρωστική αμφιβληστροειδοπάθεια είναι η κύρια εκπρόσωπος των εκφυλιστικών παθήσεων του αμφιβληστροειδούς χιτώνα του ματιού, οι οποίες είναι κληρονομικές.
Εμφανίζει ποικιλομορφία στις κλινικές εκδηλώσεις. Η πάθηση προκαλεί εκφύλιση και σε τελική φάση καταστροφή των φωτοϋποδοχέων του ματιού (των ραβδίων και των κωνίων). Αυτό έχει ως αποτέλεσμα την προοδευτική απώλεια της όρασης.
Μέχρι στιγμής, δεν έχει βρεθεί θεραπεία για τη μελαγχρωστική αμφιβληστροειδοπάθεια. Εν τούτοις, βρίσκονται σε εξέλιξη επιστημονικές έρευνες για την αποκάλυψη της αιτίας, την εξέλιξη και τη θεραπεία της.
Η διάγνωσή της μπορεί να γίνει μόνο με βυθοσκόπηση. Πρόκειται για πολύ απλή εξέταση, που γίνεται με σταγόνες οι οποίες διαστέλλουν την κόρη του ματιού. Είναι απαραίτητη για τον έλεγχο τόσο του οπτικού νεύρου και της ωχράς κηλίδας όσο και της περιφέρειας του αμφιβληστροειδούς.
Λόγω της έλλειψης θεραπείας για τη μελαγχρωστική αμφιβληστροειδοπάθεια, όσοι έχουν οικογενειακό ιστορικό πρέπει οπωσδήποτε να υποβάλλονται σε προληπτικό οφθαλμολογικό έλεγχο (ειδικά αν πρόκειται να γίνουν γονείς) και να ελέγχονται τουλάχιστον μία φορά τον χρόνο.
ΑΠΟΚΟΛΛΗΣΗ ΑΜΦΙΒΛΗΣΤΡΟΕΙΔΟΥΣΚατά την αποκόλληση, ο αμφιβληστροειδής ξεκολλάει από τους υποκείμενους χιτώνες, όπως ξεκολλάει μια ταπετσαρία από τον τοίχο.
Όσοι έχουν μέτρια ή πολύ μεγάλη μυωπία, μικρό πάχος του ιστού του αμφιβληστροειδούς, ιστορικό οφθαλμικών επεμβάσεων, τραυματισμών ή οικογενειακό ιστορικό αποκόλλησης του αμφιβληστροειδούς, πρέπει να ελέγχονται κάθε χρόνο με βυθοσκόπηση.
Τα συμπτώματα της αποκόλλησης είναι:
1. Φωτοψία. Ο ασθενής βλέπει σπινθηρισμούς συνήθως στα πλάγια του οπτικού του πεδίου (στο κροταφικό τμήμα).
2. «Μυγάκια». Ο ασθενής βλέπει κινούμενα θολά σημεία, που μπορεί να έχουν τη μορφή ιστού αράχνης ή δαχτυλιδιού.
3. «Μαύρη κουρτίνα». Είναι διαταραχή του οπτικού πεδίου κατά την οποία εμφανίζεται στο οπτικό πεδίο ένα μαύρο τμήμα που αρχίζει από το κατώτερο ή ανώτερο ημιμόριό του και μπορεί να συμπεριλάβει την κεντρική όραση.
ΓΛΑΥΚΩΜΑΟυσιαστικά το γλαύκωμα δεν είναι μία νόσος αλλά ομάδα οφθαλμικών ασθενειών που προξενούν προοδευτική βλάβη στο οπτικό νεύρο, στο σημείο όπου εκείνο αφήνει το μάτι για να μεταφέρει τις οπτικές πληροφορίες στον εγκέφαλο.
Το γλαύκωμα αποτελεί τη δεύτερη πιο κοινή αιτία τύφλωσης στον κόσμο. Υπολογίζεται ότι 4,5 εκατ. άνθρωποι σε όλο τον κόσμο είναι τυφλοί λόγω γλαυκώματος _ ο αριθμός εκτιμάται ότι θα φτάσει τα 11,2 εκατ. έως το 2020.
Αξίζει να σημειωθεί ότι λόγω της σιωπηλής εξέλιξης της νόσου τα συμπτώματα εμφανίζονται όταν έχει προχωρήσει σε σημείο ώστε να υπάρχει βλάβη. Γι' αυτό τον λόγο, οι άνθρωποι με γενετικό υπόβαθρο γλαυκώματος πρέπει να εξετάζονται ανά έτος πριν από την ηλικία των 40 ετών, ανά εξάμηνο μετά τα 45 τους ή συχνότερα αν το συστήσει ο θεράπων οφθαλμίατρος.
Οι εξετάσεις που γίνονται για να αποκλεισθεί το ενδεχόμενο γλαυκώματος είναι:
* Μέτρηση της οπτικής οξύτητας στον κλασικό πίνακα με τα γράμματα, τα οποία πρέπει να διαβάσει κανείς από απόσταση
* Μέτρηση της ενδοφθάλμιας πίεσης. Η πίεση στο εσωτερικό του ματιού (ενδοφθάλμια πίεση) δεν είναι σταθερή όλες τις ώρες της ημέρας, γι' αυτό η μέτρηση πρέπει να γίνεται και στα δύο μάτια σε διαφορετικές στιγμές της ημέρας (λ.χ. πρωί και βράδυ). Διαφορά πίεσης κατά 2-3 mmHg ανάμεσα στα δύο μάτια, μπορεί να αποτελεί ένδειξη γλαυκώματος.
* Εξέταση του οπτικού νεύρου για τυχόν ανωμαλίες.
* Γωνιοσκόπηση. Γίνεται με ειδικό φακό, με τον οποίο αξιολογείται η γωνία της ίριδας με τον κερατοειδή ώστε να αποκλεισθεί η περίπτωση προβλήματος στην αποχέτευση του υδατώδους υγρού και η αύξηση της ενδοφθάλμιας πίεσης.
* Οπτικά πεδία. Με την εξέταση αυτή ελέγχεται η περιφερική όραση για τυχόν απώλειες, οι οποίες είναι ενδεικτικές για το γλαύκωμα. Τα άτομα υψηλού κινδύνου πρέπει να επαναλαμβάνουν τα οπτικά πεδία κάθε έξι μήνες.
* Παχυμετρία του κερατοειδούς. Λόγω της επίδρασης του πάχους του κερατοειδούς στις τιμές της ενδοφθάλμιας πίεσης, με την εξέταση αυτή επιβεβαιώνουμε την πρώτη μας μέτρηση. Ένας λεπτός κερατοειδής μπορεί να μας δώσει εσφαλμένα χαμηλές μετρήσεις πίεσης, ενώ αντίθετα ένας παχύς κερατοειδής υψηλές μετρήσεις.
* Τομογραφία αμφιβληστροειδούς και οπτικού νεύρου.
ΔΙΑΒΗΤΙΚΗ ΑΜΦΙΒΛΗΣΤΡΟΕΙΔΟΠΑΘΕΙΑΟ διαβήτης μπορεί να προσβάλει διάφορα σημεία του ματιού, ένα από τα οποία είναι ο αμφιβληστροειδής χιτώνας που αντιστοιχεί στον βυθό του ματιού. Διαβητική αμφιβληστροειδοπάθεια είναι η προσβολή των μικρών (τριχοειδών) αγγείων του αμφιβληστροειδούς.
Η διαβητική αμφιβληστροειδοπάθεια αφορά όλους τους διαβητικούς ασθενείς, είτε κάνουν χρήση ινσουλίνης και είναι νεαρής ηλικίας είτε όχι και εμφανίζουν την πάθηση σε μεγαλύτερες ηλικίες.
Ο διαβητικός ασθενής πρέπει να γνωρίζει ότι σημαντικότερο που μπορεί να κάνει για την ασθένειά του είναι να ρυθμίζει σωστά το σάκχαρό του. Το απορρυθμισμένο σάκχαρο προωθεί με γρηγορότερους ρυθμούς τη διαβητική αμφιβληστροειδοπάθεια. Επίσης πρέπει να ρυθμίζει την υπέρτασή του, την υπερλιπιδαιμία (αυξημένη χοληστερόλη και τριγλυκερίδια) αν υπάρχει και να περιορίζει το κάπνισμα και το αλκοόλ.
Η απώλεια της όρασης μπορεί να προληφθεί με τη θεραπεία με ακτίνες λέιζερ, αν γίνει στον σωστό χρόνο. Δεν πρέπει όμως να ξεχνάμε ότι ο διαβήτης μπορεί να υπάρχει δίχως να προκαλεί συμπτώματα.
Τα άτομα με σακχαρώδη διαβήτη πρέπει να εξετάζονται από οφθαλμίατρο κάθε έξι μήνες. Η σύγχρονη οφθαλμολογία διαθέτει πλήθος διαγνωστικών μεθόδων, οι οποίες με την εξέλιξη της τεχνολογίας στον οφθαλμολογικό τομέα είναι γρήγορες, ασφαλείς και ανώδυνες. Οι εξετάσεις αυτές όπως η βυθοσκόπηση, η τοπογραφία κερατοειδούς, η οπτική τομογραφία αμφιβληστροειδούς και τα οπτικά πεδία επιτρέπουν στους ασθενείς να ελέγχουν συχνά τα μάτια τους, είτε για προληπτικούς λόγους λόγω οικογενειακού ιστορικού είτε για να παρακολουθούν την εξέλιξη συγκεκριμένης πάθησης.
Όσοι ανήκουν στις ομάδες υψηλού κινδύνου λόγω ιστορικού, οφείλουν να εξετάζονται κάθε έξι μήνες ή κατ' έτος, ανάλογα με την περίπτωση.
Κάθε πότε πρέπει να γίνεται έλεγχος
1 φορά τον χρόνο πρέπει να ελέγχονται τα μάτια, ανεξάρτητα από την ηλικία
2 φορές τον χρόνο, αν υπάρχει ιστορικό διαβήτη
1 φορά το εξάμηνο ή συχνότερα μετά τα 45 χρόνια, όταν υπάρχει οικογενειακό ιστορικό γλαυκώματος
Ύποπτες ενδείξεις κατά τη σχολική ηλικία
Τα συμπτώματα που πρέπει να προσέξουν οι γονείς των παιδιών σχολικής ηλικίας και τα οποία πιθανόν υποδηλώνουν πρόβλημα με την όρασή τους είναι:
* Το παιδί τρίβει συνέχεια τα μάτια του ή τα ανοιγοκλείνει υπερβολικά.
* Έχει μεγάλη ευαισθησία στο φως.
* Αφύσικη ευθυγράμμιση ή κίνηση των ματιών.
* Βλέπει τηλεόραση από πολύ μικρή απόσταση.
* Αντιστρέφει γράμματα ή αριθμούς όταν διαβάζει ή γράφει.
* Χάνει εύκολα τις σειρές του κειμένου όταν διαβάζει, παραλείπει λέξεις ή προτάσεις.
* Ακολουθεί με το δάχτυλό του τις λέξεις για να διατηρεί τη σειρά όταν διαβάζει.
* Διαβάζει από πολύ κοντινή απόσταση και κλίνει το κεφάλι προς τη μία ή την άλλη πλευρά.
* Γράφει λοξά.
* Έχει πονοκεφάλους.
* Δεν έχει σωστή στάση σώματος όταν μελετά.
* Η προσοχή του αποσπάται υπερβολικά γρήγορα και δεν συγκεντρώνεται.
* Δεν κατανοεί εύκολα αυτά που διαβάζει.
* Αργεί υπερβολικά να τελειώσει τα μαθήματά του.
Ο Ιωάννης Μ. Ασλανίδης είναι επίκουρος καθηγητής Οφθαλμολογίας στο Πανεπιστήμιο Weill Κορνέλ στη Νέα Υόρκη, επιστημονικός διευθυντής του Οφθαλμολογικού Διαθλαστικού Κέντρου «Εμμετρωπία» στο Ηράκλειο Κρήτης
tanea